हळद लागवड – पद्धत, फायदे आणि उत्पन्न

हळद ही भारतीय स्वयंपाकघरातील अत्यावश्यक वस्तू आहे. तिचा उपयोग केवळ अन्न शिजवण्यासाठीच नाही, तर औषध, सौंदर्य प्रसाधने, रंग तयार करणे, धार्मिक विधी इत्यादी ठिकाणीही होतो. त्यामुळेच हळद लागवड ही शाश्वत उत्पन्न देणारी शेती मानली जाते. या लेखात आपण हळद लागवडीची सविस्तर माहिती पाहणार आहोत – जमीन निवड, लागवड पद्धत, सिंचन, कीड व रोग नियंत्रण, फायदे आणि उत्पन्न इत्यादी सर्व मुद्दे समजून घेणार आहोत.

हळद लागवड साठी हवामान व जमीन:

 

• • हवामान: हळद ही उष्ण व दमट हवामानात चांगली वाढते. लागवडीनंतरच्या सुरुवातीच्या काळात पावसाची गरज असते आणि नंतर थोडी कोरडी हवामान.

• • तापमान: 20°C ते 35°C तापमान योग्य.

• • जमीन: सुपीक, हलकी ते मध्यम काळी, चांगली निचरा होणारी जमीन आवश्यक.

• • pH: 5.5 ते 7.0 दरम्यान असलेली माती सर्वोत्तम.

हळद लागवडीसाठी योग्य जाती:

 

1. 1. सलाम – महाराष्ट्रात प्रचलित, मध्यम काळी हळद.

1. 1. पी.टी.1412 – जास्त उत्पादन देणारी जात.

1. 1. राजेंद्र सोनिया – बिहारमध्ये लोकप्रिय, मोठ्या गाठी देणारी.

1. 1. प्रभा, स्वर्णा, सुधा – संशोधन संस्था विकसित जाती.

हळद लागवडीची तयारी:

1. जमीन मशागत

 

• • एक-दोन खोल नांगरट करून जमीन भुसभुशीत करावी.

• • चांगल्या प्रकारे शेणखत (10-12 टन/हेक्टर) टाकावे.

• • दोन-तीन कुळवाच्या पाळ्या घ्याव्यात.

2. बियाण्याची निवड

 

• • 20-25 क्विंटल/हेक्टर हळद गाठी लागतात.

• • सडलेली, फाटलेली, रोगट गाठी वापरू नयेत.

• • लागवडीपूर्वी बुरशीनाशक औषधामध्ये (Carbendazim) 30 मिनिटे बियाणे बुडवावे.

3. लागवड पद्धत

 

• • वेळ: जून-जुलै (पावसाळ्याच्या सुरुवातीला)

• • अंतर: ओळीतील अंतर – 30 सेमी, रोपांतील अंतर – 20 सेमी.

• • खोली: गाठी 5-6 सेमी खोल मातीमध्ये रोवाव्यात.

हळद लागवड च खत व्यवस्थापन:

हळद लागवडी नंतर खतप्रमाण खालील प्रमाणे (हेक्टरला)वेळ

शेणखत 10-12 टन लागवडीनंतर

नायट्रोजन (N) 100 किलो 3 हप्त्यांमध्ये

स्फुरद (P) 50 किलो लागवडीवेळी

पालाश (पोटाश) (K) 50 किलो 60 दिवसांनी

टिप: सेंद्रिय खतांबरोबर कंपोस्ट, गांडूळ खत वापरल्यास उत्पादनात वाढ होते.

पाणी व्यवस्थापन:

हळदी साठी पाणी व्यवस्थापन खूप महत्वच आहे.

 

• • हळद लागवडीत सुरुवातीला नियमित पाणी आवश्यक असते.

• • दर 7-10 दिवसांनी पाणी द्यावे.

• • थेंब सिंचन (Drip Irrigation) वापरल्यास 30-40% पाणी बचत होते.

• • शेवटच्या 1-1.5 महिन्यात सिंचन थांबवावे.

कीड व रोग व्यवस्थापन:

हळद लागवड करताना तुम्हाला जर जमत असेल तर लागवडी आधी हळदी चे बियाणे बुरशीनाशक औषधामध्ये (Carbendazim) २० ते ३० मिनीट बुडून ठेवावे.

रोग / कीड	लक्षणे	नियंत्रण उपाय
मुळे कुजणे	मुळे सडतात	Carbendazim फवारणी
पानावरील ठिपके	तपकिरी डाग	Mancozeb फवारणी
पांढरी माशी	पाने पिवळी पडतात	Neem oil / Dimethoate
गांडूळ, अळी	मुळे खातात	Chlorpyrifos फवारणी

काढणी व उत्पादन:

 

• • लागवडीनंतर 7-8 महिन्यांनी काढणीस तयार होते.

• • पानं वाळू लागल्यावर हळद खणून बाहेर काढावी.

• • माती साफ करून गाठी वेगळ्या कराव्यात.

• • उकळणे – गाठी एका मोठ्या पात्रात 45-60 मिनिटे उकळाव्यात.

• • सुकवणे – छायेत 10-15 दिवस गाठी वाळवाव्यात.

• • प्रक्रियेअंती 25-30 क्विंटल/हेक्टर सुकलेली हळद उत्पादन मिळू शकते.

हळद साठवण व विक्री:

 

• • सुकवलेल्या हळदीचे पावडर करून चांगल्या दर्जाचे पॅकिंग करावे.

• • स्थानिक बाजार, आयुर्वेदिक कंपन्या, मसाला उद्योग, ऑनलाईन मार्केट यामध्ये विक्री करू शकता.

• • सेंद्रिय हळदीला बाजारात चांगला दर मिळतो.

हळदीचे फायदे:

औषधी फायदे:

 

• • शरीरातील सूज कमी करते.

• • अँटी-बॅक्टेरियल, अँटी-सेप्टिक गुणधर्म.

• • त्वचेसाठी फायदेशीर.

• • रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते.

• • कर्करोगाविरोधी गुणधर्म.

आर्थिक फायदे:

 

• • किमान गुंतवणूक – जास्त नफा.

• • 1 हेक्टर हळदीतून 3-4 लाख उत्पन्न शक्य.

• • सरकारी अनुदान योजनांमध्ये सामील.

सामाजिक व पर्यावरणीय फायदे:

 

• • रासायनिक सेंद्रिय पर्याय.

• • ग्रामीण भागात रोजगारनिर्मिती.

• • महिलांसाठी प्रक्रिया उद्योग उपलब्ध.

सरकारी योजना व मदत

 

1. 1. राष्ट्रीय औषधी वनस्पती अभियान (NMPB)

1. 1. प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना

1. 1. महाराष्ट्र शासनाच्या कृषी विभागाच्या अनुदान योजना

1. 1. MSME अंतर्गत प्रक्रिया उद्योगासाठी कर्ज योजना

नमस्कार शेतकरी बंधुनो तुम्हाला माहिती कसी वाटली कॉमेंट मध्ये नक्की सांगा हळद लागवड बद्दल अजून काही प्रश्न किंवा माहिती हवी असल्यास कळवा आम्ही आपणास नक्की देऊ 

धन्यवाद …..

अधिक माहिती