द्राक्ष लागवड – योग्य हवामान, पद्धती, फायदे आणि निर्यात संधी

द्राक्ष उत्पादनासाठी आवश्यक हवामान, पद्धती आणि व्यवस्थापन:

द्राक्ष लागवड ही महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणावर केली जाते. विशेषतः नाशिक, सांगली, सोलापूर, पुणे या भागांत द्राक्ष शेतीचा विस्तार मोठ्या प्रमाणावर झालेला आहे. कमी कालावधीत अधिक उत्पादन आणि निर्यातक्षम फळ म्हणून द्राक्षांना विशेष स्थान आहे.

द्राक्ष लागवड म्हणजे काय?

द्राक्ष लागवड म्हणजे द्राक्ष या फळपिकाची नियोजित आणि तांत्रिक पद्धतीने शेती करणे. ही एक नगदी फळबाग लागवड असून शेतकऱ्याला तुलनेने कमी कालावधीत अधिक आर्थिक लाभ देणारी शेती पद्धत आहे. भारतात विशेषतः महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश या राज्यांमध्ये द्राक्ष लागवडीचा मोठ्या प्रमाणावर अवलंब केला जातो.

द्राक्षे ही मुख्यतः वेलीवर उगवणारी झाडं असतात. त्यासाठी ताटी पद्धती, मंडप पद्धती किंवा बेरस पद्धतीने वेलींचा आधार घेऊन शेती केली जाते. योग्य हवामान, भरपूर सूर्यप्रकाश, संतुलित खत व्यवस्थापन आणि योग्य सिंचन व्यवस्थापन असेल तर द्राक्ष लागवड शाश्वत उत्पन्न देणारी ठरते.

द्राक्षांचे उत्पादन फक्त देशांतर्गत बाजारपेठेतच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतही खूप मागणी असलेले असल्यामुळे निर्यातीचीही संधी निर्माण होते. त्यामुळेच द्राक्ष लागवड ही केवळ एक शेती नाही, तर शेतकऱ्यांसाठी एक यशस्वी व्यवसाय बनत चालली आहे.

द्राक्ष लागवडीसाठी योग्य हवामान व जमिन:

• हवामान:
• द्राक्ष लागवडीसाठी कोरडे व उष्ण हवामान उपयुक्त असते. 15°C ते 35°C तापमान योग्य मानले जाते.
• पाऊस:
• जास्त पावसामुळे द्राक्षांचे उत्पादन कमी होते, त्यामुळे कोरडे हवामान फायदेशीर.
• जमिन:
• गाळयुक्त, हलकी ते मध्यम प्रकारची, चांगली निचरा होणारी जमीन लागवडीस योग्य.

द्राक्ष लागवडीची योग्य वेळ:

• हिवाळी हंगाम: नोव्हेंबर – डिसेंबर
• उन्हाळी हंगाम: फेब्रुवारी – मार्च
• हंगामानुसार जाती व प्रक्रिया ठरते.

लागवडीचा योग्य काळ:

भागलागवडीचा प्रकार	कालावधी	क्षेत्र
मुख्य भागलागवड	डिसेंबर ते फेब्रुवारी	महाराष्ट्रातील बहुतांश भाग
उन्हाळी भागलागवड	फेब्रुवारी ते एप्रिल	मराठवाडा, पश्चिम महाराष्ट्र
हिवाळी भागलागवड	ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर	काही निवडक क्षेत्रे (प्रायोगिक)

टीप: महाराष्ट्रातील बहुतेक शेतकरी डिसेंबर ते फेब्रुवारी या कालावधीत मुख्य भागलागवड करतात कारण या काळात हवामान द्राक्ष लागवडीसाठी अत्यंत अनुकूल असते.

द्राक्ष लागवडीची पद्धत:

1. जमिन तयार करणे

• जमीन नांगरून 2 वेळा ढेकळ फोडावेत.
• शेणखत, ह्यूमिक ऍसिड यांचा वापर जमिनीचा कस वाढवतो.

2. रोपांची लागवड

• अंतर: 6×4 फूट अथवा 8×6 फूट
• टप्प्याटप्प्याने लागवड करावी.

3. जातींची निवड

उपयोग	जाती
टेबल ग्रेप्स	थॉम्पसन सिडलेस, सोनका, शारद
वाईनसाठी	बेडोना, कॅबरेनेट सौविग्नॉन
सुके द्राक्ष	थॉम्पसन सिडलेस

सिंचन व्यवस्था:

• ठिबक सिंचन वापरणे फायदेशीर.
• रोपांवर नियमित पाणी देणे आवश्यक.
• उन्हाळ्यात पाण्याचा योग्य प्रमाणात वापर करावा.

खत व्यवस्थापन:

कीड / रोग	लक्षणे	नियंत्रणाची उपाययोजना
फळव्याघात	फळावर लाल ठिपके दिसणे	फळावर सेंद्रिय कीटकनाशकांचा वापर करा
संत्रा पिऊण	पानांवर पिवळे ठिपके, फुलांची लहान होणे	नॅरोबॅक्टिन किंवा निंबोळी अर्काचा वापर करा
डाऊन मिल्ड्यू	पानांवर पांढरे तुणतुणीत धुंदी	तांदूळ किंवा कॉपर सोल्युशन्सचा वापर करा
फुलदाणे रोग	पानांचे वळणे आणि तपकिरी रंग होणे	हर्मिटेज किंवा बोरडो मिश्रणाचा वापर करा
जळजळ	पानांचा मऊपणा, सुकणे	फुलदाणे आणि निंबोळी अर्काचा वापर करा
द्राक्षाचे माशी	फळांचे सडणे	इन्सेक्टिसाईड्स किंवा सेंद्रीय कीटकनाशकांचा वापर करा

कीड व रोग व्यवस्थापन:

द्राक्षाचे कीड नियंत्रण खूप महत्वाचे आहे काही महत्वाचे उपाय ते आपण खालील प्रमाणे बघूया :

• डावणी रोग: बोर्डॉ मिश्रण किंवा मँकोझेब फवारणी
• पिठ्या रोग: सल्फर फवारणी
• थ्रिप्स, माशी: निंबोळी अर्क, स्पिनोसॅड वापरावा

काढणी व उत्पादन:

शेतकरी बंधुनो आपण द्राक्षाची काढणी व उत्पादन या बद्दल थोडक्यात माहिती बघूया :

• लागवडीनंतर 1.5 – 2 वर्षात उत्पादन सुरू होते.
• प्रति एकर उत्पादन: 10 – 15 टन पर्यंत
• फळांची काढणी हाताने करावी व काळजीपूर्वक पॅकिंग करावे.

काढणीची वेळ: द्राक्ष फळे पूर्णपणे पिकल्यावर आणि रंग व चव येऊन गोडसर झाल्यावर काढणी करावी. सामान्यतः फेब्रुवारी ते एप्रिल महिन्यात काढणी होते.

काढणीची पद्धत: फळे हाताने किंवा काट्याच्या साहाय्याने क्लस्टरसह तोडावीत. फळे जपून हाताळावीत जेणेकरून त्यांची गुणवत्ता टिकून राहील.

उत्पादन: योग्य देखभाल, खत व्यवस्थापन व रोग नियंत्रण केल्यास 10–12 टन/एकर उत्पादन मिळू शकते.

निर्यातयोग्यता: सोनका आणि थॉम्पसन सिडलेस या जाती निर्यातीसाठी योग्य असून त्यासाठी फळांची गुणवत्ता, रंग, गोडी आणि टिकाऊपणा महत्त्वाचा असतो.

टीप: शेतकऱ्यांनी बाजारपेठेची मागणी लक्षात घेऊन योग्य वेळी काढणी केल्यास जास्त नफा मिळवता येतो.

द्राक्ष लागवडीचे फायदे:

1. जलद उत्पन्न: 18 महिन्यांत उत्पादन सुरू होते.
2. निर्यातक्षम उत्पादन: परदेशी मागणी असल्यामुळे चांगला दर मिळतो.
3. दर्जेदार उत्पन्न: नियंत्रित शेतीमुळे दर्जा राखता येतो.
4. साखर कारखान्यांवरील अवलंबन कमी होते.

शेकरी बंधुनो आपण काही निर्यातीच्या संधी बद्दल बोलू :

भारतातून दरवर्षी मोठ्या प्रमाणात द्राक्षे युरोप, मध्य-पूर्व, आशिया इत्यादी देशांना निर्यात होतात.

• युरोपातील मागणी: थॉम्पसन सिडलेस जातीस सर्वाधिक मागणी.
• निर्यात करणार्‍या संस्था: APEDA, Grapenet इत्यादी

निर्यातीसाठी काही अटी असतात ते खालील प्रमाणे :

डिंग, पॅकिंग, गुणवत्ता चाचणी आवश्यक.

निर्यातीसाठी जीआय टॅग व प्रमाणपत्र लागते.

योग्य थंड साखळी व्यवस्थापन हवे.

तोडणी व उत्पन्न

• तोडणी: लागवडीनंतर 1.5 ते 2 वर्षांनी
• उत्पन्न: प्रतिवर्षी 8 ते 10 टन प्रति एकर
• बाजारभाव: दर्जावर व हंगामावर अवलंबून

द्राक्षांचे प्रकार व उपयोग

• टेबल ग्रेप्स – थेट विक्रीसाठी
• ड्राय ग्रेप्स (मनुका) – साठवणूक व प्रक्रिया उद्योगासाठी
• वाईन ग्रेप्स – वाईन निर्मितीसाठी

शेतकऱ्यन सथी महत्वाचा सल्ला:

• जीआय नोंद असलेल्या जाती निवडा.
• रोगनिरोधक व्यवस्थापन ठरवून फवारण्या करा.
• मार्केटिंगसाठी APMC किंवा थेट ग्राहकांशी संपर्क ठेवा.

सेंद्रिय द्राक्ष लागवड

• आजकाल सेंद्रिय फळांना बाजारात मागणी वाढली आहे.
• जैविक कीटकनाशकांचा वापर करून सेंद्रिय उत्पादन घेता येते.
• निर्यातीसाठी सेंद्रिय उत्पादनाला प्राधान्य दिले जाते.

द्राक्ष लागवड ही एक फायदेशीर शेती आहे. योग्य नियोजन, हवामान, जातीची निवड आणि बाजारपेठेची माहिती असेल तर शेतकरी अल्पकालीन नफ्यात मोठं यश मिळवू शकतो. निर्यात संधी, सेंद्रिय उत्पादन यामुळे भविष्यात द्राक्ष शेतीमध्ये मोठी वाढ होण्याची शक्यता आहे.

धन्यवाद

शेतकरी बंधुनो माहिती कसी वाटली कमेन्ट मध्ये नक्की सांगा

इथे पहा